[002] Lekcja druga - poznajmy się!

Hollywood przyzwyczaił nas do widoku Indianina wyciągającego w górę rękę i mówiącego ‘houk’. Teraz każdy Biały wie, że Indianie tak właśnie się witają. Oczywiście wiemy, że Hollywood poza produkcją filmów zasypywał nas niezliczoną ilością stereotypów, bo tam raczej potrzebują właśnie widowiska aniżeli prawdy. Źródłem tego stereotypu było właśnie pozdrowienie Indian Lakota.

W języku lakota kwestie wypowiadane przez mężczyzn i kobiet różnią się między sobą. Kobiety używają innych zwrotów, partykuł a czasem nawet słów od mężczyzn. Można nawet powiedzieć, że mówią innym językiem. I tak mężczyźni pozdrawiając się mówią hau a kobiety haŋ.

A zatem, napéuŋkičiyuzapi kte! poznajmy się; dosł: uściśnijmy sobie dłonie!

hau – cześć (mężczyźni)
haŋ – cześć (kobiety)

Jak widać różnica jest nieznaczna bo jedynie w artykulacji ale jednak jest. Kobiety wymawiają głoskę ‘a’ nosowo, a mężczyźni tylko “welaryzują”.

My często mamy trudności ze zrozumieniem kobiet, a co dopiero ma powiedzieć taki Indianin. No nie ma łatwego życia.

“Dzień dobry” Indianin też nie powie, mimo że później powstawały kalki z języka angielskiego tłumaczące dosłownie zwrot Good morning na lakota np: hiŋháŋni wašté, co w rezultacie zmieniało totalnie znaczenie, bowiem język lakota rządzi się swoimi prawami. I Indianin słysząc to rozumiał mniej więcej tak: dzisiaj rano było pięknie/dobrze albo dzisiaj rano było coś pięknego/dobrego.

Indianin spotykając drugiego Indianina pozdrawiał go używając terminów określających stopień pokrewieństwa np: witaj, starszy bracie (młodszy bracie, starsza siostro, kuzynie, kuzynko, itp.), nigdy nie używał imion. Kiedy witamy osobę nie spokrewnioną z nami, w lakota używamy terminów kuzyn lub kuzynka i to zupełnie różnych w zależności czy patrzymy z perspektywy mężczyzny, czy kobiety.

jeśli jesteśmy mężczyzną i spotykamy:
hau, tȟaŋháŋši – witaj, kuzynie innego mężczyznę
hau, haŋkáši – witaj kuzynko inną kobietę
jeśli jesteśmy kobietą i spotykamy:
haŋ, šič’éši – witaj kuzynie innego mężczyznę
haŋ, čéphaŋši – witaj, kuzynko inną kobietę

Umówmy się, że powyższe zwroty możemy śmiało przetłumaczyć jako witaj, bracie! witaj siostro! – brzmią zdecydowanie lepiej.

Indianie mówią, że ‘Szczęśliwy ten, który ma jednego kȟolá w swoim życiu’. Kȟolá to termin, który określa przyjaciela mężczyzny, którego łączy wielka przyjaźń i oddanie. Mašké jest żeńskim odpowiednikiem kȟolá i oznacza oczywiście przyjaciółkę kobiety. Mieć kȟolá lub mašké to, mieć kogoś z kim łączą nas na prawdę silne więzi przyjaźni, z kim możemy podzielić się wszystkimi sekretami.

hau, kȟolá – witaj, przyjacielu!
haŋ, mašké! – witaj, przyjaciółko

Uderza fakt, że brakuje tutaj terminów dla ‘przyjaciółka dla mężczyzny’ i ‘przyjaciel dla kobiety’. Ale gdyby nawet istniały z pewnością niosłyby za sobą inne konotacje i może to i lepiej, że ich nie ma. Indianin, który spotykał się z kobietą, to nie po to by sobie poplotkować, czy wyskoczyć na kawę i pączka.

Oczywiście to nie wyczerpuje wszystkich możliwości. Tak jak w każdym innym języku istnieje mnóstwo innych zwrotów – mniej lub bardziej familiarnych – które moglibyśmy wykorzystać przy tej okazji. Poniżej przedstawiam kilka z nich i możliwe odpowiedzi.

(líla) taŋyáŋ waŋčhíŋyaŋke – (bardzo) dobrze, że cię widzę, stosujemy razem z terminem relacji np:
tȟaŋháŋši, taŋyáŋ waŋčhíŋyaŋke – bracie, dobrze cię widzieć;
mašké, líla taŋyáŋ waŋčhíŋyaŋke – szalenie miło cię widzieć, przyjaciółko.
iyúškiŋyaŋ waŋčhíyaŋke – miło cię widzieć
Odpowiedzi:
– hau/haŋ, míš eyá. – cześć, mnie również

Taŋyáŋ yaúŋ he? – jak się masz?
Tókheškhe yaúŋ he? – jak się miewasz?
Tókhel yaúŋ he? – jak się masz?
toníktuka hwo/he? – co słychać?; jak się miewasz?
toníkheča hwo/he? – co słychać?
nitáŋyaŋ hwo/he? – jak się masz?; w porządku?; masz się dobrze?; dobrze u ciebie?
hau/haŋ, tóškhe yaúŋ hwo/he? – hej, jak się masz? (potocznie)
hau/haŋ, tóškheya hwo/he? – hej, jak się masz? (potocznie)
tóškheya? – jak się masz? (potocznie)
taŋyáŋ yahí – dobrze, że przyszedłeś/-aś

Odpowiedzi:

- matáŋyaŋ yeló/kštó – mam się dobrze
– líla taŋyáŋ waúŋ. Níš tok? – u mnie dobrze. A u ciebie?
– Míš eyá – u mnie też
– hókahé – używane przy powitaniu, często w odpowiedzi na hau

No i na pożegnanie:

taŋyáŋ gla yo/ye (po/pe)! – trzymaj się! (trzymajcie się)!
tókša akhé – do zobaczenia
hiŋháŋni kiŋ waŋčhíyaŋkíŋ kte – do zobaczenia
akhé waŋčhíyaŋkíŋ kte – do zobaczenia
tókša akhé waŋčhíyaŋkíŋ kte – do zobaczenia

Wyjaśnienia:
yo/ye (po/pe) – tworzy tryb rozkazujący; yo – używają mężczyźni, ye – kobiety, po/pe – odpowiednio w liczbie mnogiej
kte – tworzy czas przyszły;
yeló/kštó – asercje męskie i żeńskie; nie niosą żadnego znaczenia; używane w zdaniach twierdzących przez dorosłych; dzieci rzadko je używają;
hwo/he – tworzy pytanie (męskie/żeńskie);

Myślę, że tyle informacji nam wystarczy. A na następnej lekcji będziemy się przedstawiali.