[006] Lekcja szósta - kolory i przymiotniki

W tej lekcji zajmiemy się kolorami a co za tym idzie oczywiście przymiotnikami i ich połączeniem z rzeczownikami. Spróbujemy utworzyć proste zdania jak: trawa jest zielona, słońce jest żółte, kwiat jest czerwony etc.

Kolory

Pewno myślicie, że powyższe wyrazy to przymiotniki? No, to wcale to nie przymiotniki a… tak, tak… czasowniki. Czyli šá to oczywiście znaczy czerwony ale dosłownie być czerwonym. A oto koniugacja:

šá – być czewonym

wanáȟča šá – kwiat jest czerwony, czerwony kwiat

I tak samo ská – być białym

wá ská – śnieg jest biały

Oczywiście w powyższych przykładach zawsze mamy na myśli kolory a nie określenia “rasowe” biały (człowiek), czerwony.. W języku lakota mamy na to oddzielne słowa.

wašíču – biały, rasa biała, blada twarz, a może takie tłumaczenie: europejczyk?

i koniugacja, bo to oczywiście czasownik:

lakȟóta – indianin, rdzenny mieszkaniec Ameryki (native american)

Możemy teraz utworzyć prosty dialog:
– Nilákȟota he? – Czy jesteś indianinem?
– Háŋ, malákȟota (héčha). Na níš, nilákȟota he? – tak jestem indianinem, a ty, czy jestes indianinem.
– Hiyá, malákȟota šni. Wamášiču (héčha). Nie, nie jestem indianinem. Jestem białym.

Wróćmy jeszcze do kolorów. Kolor ȟóta – znaczy oczywiście kolor szary, ale w odniesieniu do włosów powiemy sáŋ – siwy, mówiąc o sierści zwierząt lub futrze powiemy híŋtȟo. A zatem “wilk jest szary” to w lakota šuŋgmánitu tȟáŋka híŋtȟo.

tȟózi to zielony, ale mówiąc o kolorze liści i trawy używamy tȟó (niebieski) a nie tȟózi (zielony). Nie wiem czemu tak jest, ale trzeba o tym pamiętać.

pȟeží tȟotȟó – zielona trawa

sáŋ – używane jest by określić bladość koloru i uzyskać np: tȟósaŋ jasno niebieski, ǧísaŋ jasno brązowy.

Liczba mnoga

W liczbie mnogiej w powyższych czasowniko-przymiotnikach stosujemy reduplikację.

pȟehíŋ sapsápe. czarne włosy.
pȟehíŋ masápsape. mam czarne włosy, moje włosy są czarne.
pȟehíŋ nisápsape. masz czarne włosy, twoje włosy są czarne.

Dopuszczalna jest też forma sabsápe.

pȟehíŋ niǧíǧi. masz brązowe włosy.
ištá nitȟótȟo. masz niebieskie oczy, twoje oczy są niebieskie.

Najczęstszym błędem jest budowanie zdań w ten sposób: ištá mitȟáwa kiŋ tȟotȟó. To jest oczywiście błąd. mitȟáwa, nitȟáwa… moje, twoje… nie stosuje się opisując części ciała i członków rodziny. Możemy powiedzieć zatem:

Igmú mitȟáwa kiŋ sápe. Mój kot jest czarny.

Reduplikacje

Kolory utworzone z dwóch kolorów jak na przykład zíša, tȟózi są niereduplikowalne. Hmm.. czy jest takie słowo “niereduplikowalne”?

Owíŋla kiŋ lená tȟóša. – te kolczyki są fioletowe.
Owíŋla kiŋ lená tȟotȟó. – te koczyki są niebieskie.

Pytania o kolor

Lé oówa tókča he? – Jaki to ma kolor? (dosł. To kolor jaki?)
Lé tȟó. – To jest niebieskie.

Wówapi kiŋ lé oówa tókča he? – Jakiego koloru jest ta książka? dosł. Książka ta kolor jaki?
Wówapi kiŋ lé ǧí. – Ta książka jest brązowa.

Lé táku he? – Co to jest?
Lé zíškopela héčha. Zíškopela kiŋ lé zí – To jest banan. Ten banan jest żółty.
Lé táku he?
Lé wóžuha héčha.
Lé wóžuha héčha šni. Lé táku he?
Lé wíyatke héčha.
Wíyatke kiŋ lé oówa tókča he?
Wíyatke kiŋ lé šá na ská.

Sierść zwierząt, umaszczenie

Niektóre społeczności opisując kolor sierści zwierząt używają słówka híŋ włos, sierść, futro. I wówczas pytanie o kolor jest następujące.

Šúŋka kiŋ lé híŋ tókča he?
Šúŋka kiŋ lé ská

Coś podobnego jest u nas jeśli opisujemy kolor koni. Jakiej maści jest ten koń?

Ciekawostki

Ciekawe słowa, które zawieraja w sobie kolory: