[008] Lekcja ósma - A ablaut

W poprzednich lekcjach nie zdążyliśmy omówić jednego bardzo ważnego zagadnienia, wspominałem tylko o tym ale – aby nie przesadzać z obszernością materiału – podzieliłem to na dwie lekcje. Chodzi o wygłosowe a, które czasem zmienia się w e a czasem w iŋ.

Lé igmú sápa héčha.
Igmú kiŋ sápe.
Igmú waŋ sápiŋ na ská.

Ten proces nazywa się A-ablaut, a wyrazy, które ulegają temu procesowi, używając terminologii angielskiej, należą do grupy A-words. Otóż nie wszystkie wyrazy, których ostatnią literą jest a lub aŋ zaliczane są go grupy A-words, ale znaczna większość. Słowniki języka lakota oznaczają ten fakt poprzez wielką literę A np: ŠúŋkA, kȟátA, tȟáŋkA, hÁŋ (być, stać).

Wygłosowe A zamienia się w e

• kiedy wyraz jest na ostatnim miejscu w zdaniu.
• poprzedza grupę wyrazów, które wymuszają zmianę na e

Grupa wyrazów, która wymusza zmianę na e to: ȟča, ȟčiŋ, iŋčhéye, kačháš, kiló, kštó, któk, lakȟá, -la, láȟ, láȟčaka, ló, séčA, sékse, sʼeléčheča, so, sʼa, sʼe, šaŋ, šni, uŋštó, kiŋ, kiŋháŋ, kʼéyaš, kʼuŋ, eháŋtaŋš, kapíŋ, kiníča (kiníl), lakA (la), kúŋzA, phiča, ší, wačhíŋ, -yA, khiyA.

Nie są to wszystkie ale zdecydowanie większość.

Šúŋka kiŋ sápe šni. – Ten pies nie jest czarny.
Igmú kiŋ šápe sʼa. – Ten kot jest często brudny.
Ksápe šni. – On nie jest mądry.

Wygłosowe A zamienia się w iŋ

Przed grupą wyrazów: ktA (kte), na, naháŋ, naíŋš, yetȟó, yé.

Ksápiŋ na oȟʼáŋkȟo. – Był sprytny i szybki.

• Słowo ȟóta w niektórych społecznościach należy do grupy A-words, w niektórych – nie.