[009] Lekcja dziewiąta - Mam nowego laptopa

Dzisiaj pojawi się trochę nowoczesnego słownictwa no bo skoro to nie jest wymarły język, jest nadal żywy, to muszą występować takie słowa jak “komputer”, “laptop”, itp. A przy okazji oczywiście nauczymy się koniugacji czasownika mieć yuhá.

Iyéčhiŋkiŋyaŋke šá waŋ bluhá. – mam czerwony samochód
Šiyútakaŋ tȟéča waŋ luhá. – masz nowego laptopa.
Wóuŋspe omnáye tȟaŋníla waŋ yuhá. – On ma stary komputer.

Hunúŋp nagmíyaŋpi waštéšte eyá uŋyúhapi. – My mamy ładne rowery.
Oyáte itȟókšu zizí eyá luhápi. – Wy macie żółte autobusy.
Wičhítenaškaŋškaŋ tȟektȟéča eyá yuhápi. – Oni mają nowe telewizory.

Ale jest jeszcze jedna liczba w lakota – liczba podwójna, czyli ty i ja robimy coś.

Sniwógnake wakíphika waŋ uŋyúha. – my dwoje mamy pojemną lodówkę.

Pojawiła się ciekawa kontrukcja zdaniowa:

_____ ______ waŋ bluhá.
_____ ______ eyá bluhá.

waŋ – rodzajnik nieokreślony stojący za rzeczownikiem lub rzeczownikiem + czasownikiem stanu określającym, że rzeczownik jest jakiś, jeden z wielu, jakiś jeden, ale co najważniejsze jest, istnieje na pewno, jest to fakt.
eyá – rodzajnik nieokreślony dla liczby mnogiej lub rzeczowników niepoliczalnych i istniejących w rzeczywistości. Można założyć, że znaczy: kilka, trochę, więcej niż jeden.

Rzeczowniki w języku lakota nie mają liczby mnogiej jako takiej. Używa się właśnie rodzajników by sprecyzować czy mamy do czynienia z jednym przedmiotem czy z kilkoma.

Hugmíyaŋ nahómnipi waŋ bluhá. Mam rower. po angielsku: I have a bike. Mam jakiś rower, niekonkretny, nieznany jeszcze rozmówcom. Mam rower, jeden z wielu rowerów na całym świecie, jeszcze nie wiemy co to za rower, ale jakiś na pewno jest.
Hugmíyaŋ nahómnipi eyá bluhá. Mam rowery. Kilka rowerów, nie wszystkie rowery z całego świata oczywiście ale po prostu trochę więcej niż jeden.

Patrzę, widzę coś – waŋyáŋkA

To jest dobra okazja by poznać drugi dość często używany czasownik: widzieć coś, czyli waŋyáŋkA

W ten sposób możemy łatwiej uczyć się nowych słówek budując już proste zdania. Możemy w drodze do pracy, czy szkoły komentować różne sytuacje np: stojąc na przystanku i czekając na autobus:

oyáte itȟókšu waŋ waŋbláke – jeszcze nie wiem jaki numer tego autobusu ale jakiś już widzę.

Albo bardziej rozbudowane:

mázačhaŋku háŋska waŋ waŋbláke. – widzę (jakiś, jeden z wielu) długi pociąg.
Iyéčhiŋkiŋyaŋke ská waŋ waŋbláke. – widzę (jakiś) biały samochód.
Hugmíyaŋ nahómnipi tȟaŋnígnila eyá waŋbláke. – Widzę stare/zniszczone rowery. Zwróćcie uwagę na reduplikację czasownika tȟaŋníla być starym!
Aǧúyapi blaská mnamná eyá waŋbláke. – Widzę pachnące pizze. Uwagi: mná – jest często używane z innymi słowami opisujące zapach np: waštémna ładnie pachnieć; šičámna brzydko pachnieć
Kapȟópapi sní eyá bluhá. Mam trochę zimnej Coli.
Kapȟópapi snisní eyá bluhá. Mam zimne Cole.
Aǧúyabskuyagmigma tȟáŋka waŋ waŋbláke. Widzę dużego pączka. mniam… mniam…
Aǧúyabskuyagmigma tȟaŋktȟáŋka eyá waŋbláke. Widzę duże pączki.
Aǧúyabskuyagmigma tȟaŋktȟáŋka na čhočhó eyá waŋbláke. Widzę duże, smaczne pączki.

Czasownika yuhá nie stosujemy do części ciała (włosy, ręce, wąsy, oczy etc), członków rodziny (mieć brata, mamę, tatę, ciocię, kuzyna, córkę, syna, etc.)

Ciekawostki

kʼeyá – starsza forma eyá; używane dzisiaj już tylko przez starszych Indian.

U starszych Indian w rezerwacie można też usłyszeć kȟaŋphúta – komputer; ale to nie jest oficjalna wersja.